شرط‌های درستی وضو
م « ۴۲۱ » درست بودن وضو دوازده شرط دارد:
یکم ـ آب وضو پاک باشد و مستحب است که آلوده نیز نباشد.
دوم ـ مطلق باشد.
سوم ـ مباح باشد.
چهارم ـ ظرف آب وضو مباح باشد.
پنجم ـ عضوهای وضو به هنگام شستن و مسح کردن پاک باشد.
ششم ـ وقت برای وضو ساختن و نمازگزاردن کافی باشد.
هفتم ـ وضو گیرنده برای نزدیک شدن به خداوند و انجام فرمان پروردگار وضو بگیرد.
هشتم ـ ترتیب بین شستن عضوهای وضو را رعایت نماید.
نهم ـ پی در پی باشد (موالات).
دهم ـ کارهای وضو را خود انجام دهد (مباشرت).
یازدهم ـ به‌کار بردن آب برای وی زیان نداشته باشد.
(۱۱۳)
دوازدهم ـ در اعضای وضو چیزی مانع رسیدن آب نباشد.
بیان گسترده هر یک از شرط‌های ذکر شده به ترتیب در مسأله‌های بعد خواهد آمد.
شرط نخست: آب وضو پاک باشد
م « ۴۲۲ » مستحب است آب وضو آلوده نباشد و اگر آلودگی و کثیفی آب به اندازه‌ای باشد که برای سلامت فرد زیان داشته باشد؛ هرچند مضاف نباشد، نباید با آن وضو گرفت.
شرط دوم: آب وضو مطلق باشد
م « ۴۲۳ » وضو ساختن با آب نجس، مضاف و دیگر مایعات باطل است؛ هرچند نجس یا مضاف بودن آن را نداند یا فراموش کرده باشد، و اگر با آن وضو نماز خوانده باشد، باید آن نماز را دوباره با وضوی صحیح بخواند.
م « ۴۲۴ » اگر جز آب مضاف آب دیگری ندارد، و زمان برای نمازگزاردن اندک است، باید تیمم نماید و اگر وقت دارد و می‌تواند آب پیدا نماید یا آب گل‌آلود را صافی کند، باید صبر کند تا آب بیابد یا به‌گونه‌ای صاف شود و با آن وضو بگیرد.
م « ۴۲۵ » اگر زمان وی تنها برای گزاردن یک رکعت نماز با وضو گنجایش دارد؛ در حالی که در آن زمان می‌تواند چهار رکعت نماز با تیمم بگزارد، باید وضو بگیرد.
شرط سوم: آب وضو و مکانی که بر آن قرار دارد مباح باشد
م « ۴۲۶ » وضو با آب غصبی و آبی که نمی‌داند صاحب آن راضی است، حرام و باطل است؛ ولی اگر در گذشته راضی بوده یا اجازه داده و اکنون نداند که از رضایت یا اجازه گذشته خود بازگشته یا خیر، وضو ساختن با آن آب صحیح است.
م « ۴۲۷ » اگر آب وضو از صورت و دست در جای غصبی بریزد یا جایی که در آن وضو می‌گیرد غصبی باشد، اشکال ندارد.
م « ۴۲۸ » اگر آب غصبی را با قصد وضو بر صورت یا دست خود بریزد و هنگام آب ریختن به غصبی‌بودن آب توجه داشته باشد، وضو باطل است، ولی در صورتی
(۱۱۴)
که به غصبی بودن آب توجه نداشته باشد و وضو بگیرد؛ هرچند در میان وضو به آن آگاه شود و ادامه وضو را با آب مباح انجام دهد، وضوی او درست است، ولی باید بهای آب غصبی را بپردازد.
م « ۴۲۹ » اگر بدون قصد وضو، آب غصبی را بر صورت و دست خود بریزد و پس از آن‌که به صورت عادی آب از میان رفت، با قصد وضو بر صورت و دست خود که تر شده است دست بکشد، وضو درست است؛ هرچند در هر صورت، عهده‌دار پرداخت آب‌بها می‌باشد.
م « ۴۳۰ » وضو گرفتن از آبِ مکان‌های همگانی که ویژگی دارد؛ مانند: مراکز دینی، علمی، دانشگاهی، هتل‌ها و مسافرخانه‌ها که نمی‌داند آن را برای همه مردم قرار داده‌اند یا تنها برای افراد وابسته به آن‌ها، در صورتی که مردم به صورت عادی از آن وضو می‌گیرند و از سوی کسی منعی دیده نمی‌شود، اشکال ندارد، ولی اگر نداند که بهره‌بری از آن برای همگان رواست و استفاده عمومی و مردمی ندارد یا بداند که بهره‌بری از آب آن همگانی نیست، وضو با آن آب صحیح نیست.
م « ۴۳۱ » اگر نمی‌خواهد در مسجد نماز بخواند و نمی‌داند آب آن را برای همه مردم یا تنها برای افرادی که در آن مسجد نماز می‌خوانند وقف کرده‌اند، می‌تواند از آن آب وضو بگیرد، مگر آن‌که به‌گونه‌ای بداند که آب آن برای استفاده همه مردم نمی‌باشد.
م « ۴۳۲ » وضو گرفتن با آب مکانی که ویژگی خاصی دارد و وقفی نیز نمی‌باشد، با اجازه مسؤول آن یا میهمان ساکنان آن شدن درست است و در مکان وقفی نیز چنان‌چه مانعی برای پذیرش میهمان وجود نداشته باشد، وضوی میهمانان درست است.
م « ۴۳۳ » وضو گرفتن از آب نهرهای بزرگ یا کوچک ـ که همه می‌خواهند آن را به‌کار بگیرند ـ اشکال ندارد؛ خواه بدون اجازه مالک وضو بگیرد ـ اگر مالکی داشته باشد ـ یا نداند که صاحب آن راضی است یا خیر یا بداند که مالک آن راضی نیست یا مالک آب مانع از وضو گرفتن او باشد یا صاحب آن بچه، دیوانه یا کافر
(۱۱۵)
باشد.
م « ۴۳۴ » اگر فراموش کند که آب غصبی است و با آن وضو بگیرد، وضوی او درست است، ولی اگر آب را خود غصب کرده و غصبی بودن آن را فراموش نموده باشد، وضوی او درست نیست.
م « ۴۳۵ » اگر باور داشته باشد که آب از آنِ اوست و پس از وضو ساختن روشن شود که برای دیگری بوده، وضوی او درست است، ولی باید بهای آن را بپردازد.
شرط چهارم: ظرف آب وضو مباح باشد
م « ۴۳۶ » لازم است ظرف آب وضو مباح باشد. البته، لازم نیست مباح بودن آن را بداند و نیز در این زمینه، تحقیق و جست‌وجو لازم نیست و همین که علم به غصبی بودن آن ندارد، کافی است.
م « ۴۳۷ » اگر ظرف آب غصبی باشد و آب دیگری ندارد، در صورتی که بتواند، باید آن را در ظرف دیگری بریزد و با آن وضو بسازد، و چنان‌چه نمی‌تواند، باید تیمم کند و اگر با آن آب وضو بگیرد، باطل است؛ خواه وضو را به شیوه ارتماسی بگیرد یا آب را با ظرف بر دست و صورت خود بریزد یا آب را با دست بردارد و بر صورت و دست بریزد.
م « ۴۳۸ » اگر هنگام برداشتن آب، قصد وضو ساختن نداشته باشد و سپس با ریختن آب به روی صورت و دست، قصد وضو کند، وضو درست است؛ هرچند استفاده از ظرف حرام است.
م « ۴۳۹ » وضو ساختن در حوضی که برای نمونه یک آجر یا یک سنگ یا بخشی از لوله یا شیر آب آن غصبی است درست است و وضو ساختن در آن به‌کارگیری مال غصبی نیست؛ مگر آن‌که بخش غصبی به اندازه‌ای باشد که مردم بگویند استفاده از آن، دست بردن در مال غصبی است.
م « ۴۴۰ » اگر در صحن حرم امام یا امام‌زاده‌ای حوض یا نهری بسازند و نداند که زمین صحن را تنها برای گورستان وقف کرده‌اند یا خیر، وضو ساختن از آن اشکال
(۱۱۶)
ندارد، ولی اگر پی ببرد که زمین، تنها برای گورستان وقف شده است و نیز نمی‌توان زیر حوض یا نهر مرده‌ای را به خاک سپرد، وضو صحیح نیست. هم‌چنین اگر ساختن حوض یا برکه سبب بی‌احترامی به پیکر مسلمان شود؛ برای نمونه، آب به پیکر او برسد، وضو صحیح نیست؛ هرچند زمین گورستان مباح باشد و وقفی نیز نباشد.
شرط پنجم: عضوهای وضو در هنگام شستن و مسح کردن پاک باشد
م « ۴۴۱ » اگر با وضو گرفتن و شستن صورت یا دست‌ها، عضوهای وضو خودبه‌خود پاک شود، وضو درست است.
م « ۴۴۲ » اگر پس از پایان شستن یک عضو و پیش از تمام شدن وضو، همان عضو نجس شود، وضو درست است.
م « ۴۴۳ » اگر به‌جز عضوهای وضو جای دیگری از بدن نجس باشد، وضو باطل نمی‌شود و بین هیچ یک از عضوهای بدن در این حکم تفاوتی نیست.
م « ۴۴۴ » اگر یکی از عضوهای وضو نجس باشد و پس از وضو شک نماید که پیش از وضو آن را آب کشیده یا نه وضو باطل است؛ مگر آن که نجاست به گونه‌ای باشد که به هنگام وضو ساختن، خود به خود پاک شود.
م « ۴۴۵ » اگر بریدگی یا زخمی در صورت یا دست‌هاست که خون آن بند نمی‌آید و آب برای آن زیان ندارد یا باید پس از شستن جای سالم آن عضو، آن را با رعایت ترتیب در آب کر یا روان فرو برد یا آن را زیر شیر آب بگیرد و کمی فشار بر آن وارد آورد تا خون بند آید و آن را در زیر آب شیر از بالا به پایین بشوید تا آب بر آن جریان یابد و یا آن را به نیت وضو، درون آب برد و یا آن را با نیت وضو از آب بیرون آورد و وضوی ارتماسی بگیرد.
م « ۴۴۶ » اگر بریدگی یا زخمی در صورت یا دست‌هاست و آب برای او زیان دارد، به شیوه وضوی جبیره ـ که خواهد آمد ـ رفتار نماید.
شرط ششم: وقت برای وضو و نماز بسنده باشد
م « ۴۴۷ » هرگاه زمان به‌گونه‌ای اندک است که اگر وضو بسازد همه نماز در وقت خوانده نمی‌شود، لازم است تیمم نماید، و چنان‌چه وضو بسازد، باطل
(۱۱۷)
است، ولی اگر وضو و تیمم ساختن به گونه یکسان زمان می‌برد، وضو بگیرد.
م « ۴۴۸ » کسی که به سبب تنگی وقت برای نماز واجب تیمّم می‌کند، اگر برای کار مستحبی؛ مانند: خواندن قرآن یا نماز مستحبی وضو بگیرد، وضوی او صحیح است؛ هرچند با نگزاردن همه یا بخشی از نماز در وقت آن، گناه کرده است.
شرط هفتم: قصد قربت نماید
م « ۴۴۹ » لازم است به قصد قربت و نزدیک شدن به خداوند و برای انجام فرمان خداوند وضو بسازد.
م « ۴۵۰ » اگر وضو را برای ریا، خودنمایی یا خنک شدن و مانند آن بسازد، باطل است.
م « ۴۵۱ » اگر به قصد قربت وضو بگیرد ولی بداند به عنوان نمونه، خنک نیز می‌شود، اشکال ندارد.
م « ۴۵۲ » لازم نیست نیت وضو را بر زبان بیاورد یا از دل بگذراند، بلکه کافی است در همه بخش‌های آن متوجّه باشد که وضو می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که اگر از او بپرسند: چه می‌کنی؟ بگوید: وضو می‌گیرم.
م « ۴۵۳ » اگر زن در جایی وضو بگیرد که بداند نامحرم بدن او را می‌بیند و به‌صورت عادی توجّه نامحرم را به خود جلب می‌نماید، گناه کرده است؛ هرچند وضوی او باطل نیست.
شرط هشتم: وضو را به ترتیب بجا آورد
م « ۴۵۴ » ترتیب عضوهای وضو چنین است: نخست صورت، سپس دست راست و سپس دست چپ را بشوید و پس از آن سر و سپس پای راست و بعد پای چپ را مسح کند.
م « ۴۵۵ » اگر شستن عضو پیشین را فراموش کند و عضو بعدی را بشوید؛ برای نمونه، نخست دست چپ و سپس دست راست را بشوید، لازم است پس از شستن عضو نخست، دوباره عضو دوم را به نیت وضو بشوید تا ترتیب مراعات شود و
(۱۱۸)
شستن از روی فراموشی، موالات را از بین نمی‌برد.
م « ۴۵۶ » اگر در انجام حکم گفته شده در مسأله پیش به‌گونه‌ای رفتار شود که مردم بگویند موالات از بین رفته است؛ مانند: آن‌که با تأخیر یا سرگردانی بسیار یا دیگر موانع همراه شود، لازم است وضو را از نو بسازد.
شرط نهم: موالات را رعایت نماید
م « ۴۵۷ » کارهای وضو را باید به گونه‌ای انجام داد که مردم بگویند کارهای وضو پشت سر هم انجام می‌شود.
م « ۴۵۸ » اگر بین کارهای وضو به اندازه‌ای فاصله باشد که از دید مردم شرط موالات را نداشته باشد، وضو باطل است، ولی اگر عذری مانند فراموشی یا پایان یافتن آب در کار باشد، این امر شرط نیست. باید توجه داشت چنان‌چه وقتی می‌خواهد بخشی را بشوید یا مسح کند، رطوبت همه بخش‌هایی که پیش از آن شسته یا مسح کرده است خشک شده باشد، وضو باطل است، ولی اگر رطوبت عضوی از عضوهای پیشین خشک شده باشد و عضو دیگری خیس باشد، وضو درست است؛ مانند آن که هنگامی که دست چپ را می‌شوید، رطوبت دست راست خشک شده باشد ولی صورت او تر باشد، یا دست راست وی خیس باشد ولی صورت او خشک شده باشد.
م « ۴۵۹ » اگر کارهای وضو را با موالات انجام دهد، ولی به واسطه گرمای هوا یا وزش باد یا دمای بالای بدن و مانند آن، رطوبت بخش پیشین خشک گردد، وضو درست است؛ مانند آن که هنگامی که می‌خواهد دست راست را بشوید، صورت او بر اثر گرما خشک شود.
م « ۴۶۰ » اگر کارهای وضو را به‌گونه‌ای انجام دهد که پشت سر هم نباشد، وضوی او باطل است؛ هرچند بر اثر سردی هوا، عضوهای پیشین خشک نشده باشد.
(۱۱۹)
م « ۴۶۱ » به هنگام وضو ساختن، راه رفتن اشکالی ندارد؛ بنابراین، اگر پس از شستن صورت و دست‌ها اندکی راه برود و سپس سر و پا را مسح کند، وضو درست است.
شرط دهم: کارهای وضو را خود انجام دهد
م « ۴۶۲ » در وضو مباشرت لازم است؛ یعنی باید شستن صورت، دست‌ها و مسح سر و پا را خود انجام دهد و اگر دیگری او را وضو دهد یا در رساندن آب به صورت و دست‌ها یا در مسح سر و پا به او کمک نماید، وضو باطل است، ولی کمک کردن در پیش‌زمینه‌های وضو، مانند آن که کسی آب را در کف دست وی بریزد و او خود با آن آب وضو بگیرد، وضو را باطل نمی‌کند.
م « ۴۶۳ » اگر نمی‌تواند خود به تنهایی وضو بسازد، باید از دیگری کمک بگیرد؛ هرچند شستن و مسح کشیدن با همراهی دیگری باشد و چنان‌چه خود نمی‌تواند با همراهی دیگری نیز وضو بسازد، لازم است نایب بگیرد تا او را وضو دهد.
م « ۴۶۴ » اگر نایب برای وضو مزد بخواهد و وی توانایی پرداخت آن را داشته باشد و برای او زیان چندانی ندارد و نیز افزون‌خواهی بیش از حد در مزد نباشد، باید به نایب مزد بدهد، و خود او و نایب؛ هر دو، نیت وضو کنند و نایب‌گیرنده با دست خود مسح نماید و اگر نمی‌تواند، نایب دست او را بگیرد و بر جای مسح او بکشد و اگر این کار را نیز نمی‌تواند انجام دهد، نایب از دست او رطوبت بگیرد و سر و پای او را با آن رطوبت مسح کند و در هیچ یک از موارد گفته شده، تیمّم لازم نیست.
م « ۴۶۵ » در هر یک از کارهای وضو که می‌توان آن را به تنهایی انجام داد، نباید کمک گرفت.
شرط یازدهم: به‌کار بردن آب برای وضوگیرنده مانعی نداشته باشد
توضیح این شرط در احکام تیمم خواهد آمد.
م « ۴۶۶ » در صورتی که که گمان دارد با مصرف آب برای وضو تشنه می‌ماند یا
(۱۲۰)
بیمار می‌شود؛ هرچند بیماری وی سخت نباشد، لازم است بجای وضو تیمّم نماید.
م « ۴۶۷ » چنان‌چه وضو ساختن ایجاد سختی می‌نماید؛ به‌گونه‌ای که مردم توان تحمل آن سختی را ندارند، می‌تواند وضو را رها کند و تیمّم نماید، ولی اگر سختی را تحمّل کند و وضو بگیرد، وضوی او درست است.
م « ۴۶۸ » اگر از این که آب برای او زیان یا ضرر بسیاری دارد آگاه نباشد و از به‌کار بردن آب واهمه نداشته باشد و وضو بگیرد و پس از آن دریابد که آب برای او ضرر یا زیان بسیار داشته، وضو درست است.
م « ۴۶۹ » اگر رساندن آب به صورت و دست‌ها به اندازه کمی که وضو ساختن با آن درست است زیانی نداشته باشد ولی بیش از آن زیان دارد، لازم است با همان اندازه کم وضو بسازد، و هرگاه برای نمونه، آب سرد برای او زیان دارد، در صورت امکان، با آب گرم وضو بسازد.
شرط دوازدهم: در عضوهای وضو، چیزی مانع رسیدن آب به پوست نباشد
م « ۴۷۰ » اگر ناچار باشد یا نیاز به مانعی که در عضوهای وضوست داشته باشد، لازم است وضوی جبیره یا تیمم نماید.
م « ۴۷۱ » اگر می‌داند که چیزی به عضوهای وضو چسبیده است ولی شک دارد که مانع از رسیدن آب می‌باشد یا نه، باید آن را از میان بردارد یا به‌گونه‌ای مطمئن شود که آب را به زیر آن رسانده است.
م « ۴۷۲ » معیار شک در اعتنا به بودن مانع یا مانع بودن چیزی که در جای وضو قرار دارد، برخورد و رفتار مردم است؛ پس اگر عموم مردم در جایی شک نمی‌کنند ولی برای کسی شک پیدا می‌شود، نباید به شک خود اعتنا کند.
م « ۴۷۳ » اگر چیزی مانع رسیدن آب به پوست زیر ناخن نباشد، وضو با ناخن بلند اشکال ندارد، ولی اگر بداند یا گمان کند که چیزی از رسیدن آب به پوست جلوگیری می‌کند، لازم است آن مانع برای وضو برداشته شود و نیز اگر ناخن بیش از حالت عادی بلند باشد که ظاهر بدن به‌شمار آید، لازم است مانعی که در بخش
(۱۲۱)
بلندتر از حالت عادی است را از میان بردارد.
م « ۴۷۴ » اگر روی صورت، دست‌ها و جلوی سر و روی پا در سوختگی یا پیشامدی دیگر تاول زده است، تا هنگامی که آن پوست ـ تاول ـ جزو بدن به‌شمار می‌آید، شستن و مسح روی آن کافی است و چنان‌چه سوراخ شود، نیاز به رساندن آب به زیر پوست نیست.
م « ۴۷۵ » اگر تنها قسمتی از پوست یک بخش از بدن جدا شود، لازم نیست آب را به زیر جایی که جدا نشده است برساند، ولی در صورتی که پوست جدا شده گاهی به بدن می‌چسبد و گاهی از آن جدا می‌شود؛ چنان‌چه زیانی نداشته باشد، آن را جدا کند یا آب را به زیر و روی آن برساند.
م « ۴۷۶ » اگر گمان کند چیزی در عضوهای وضو وجود دارد که مانع به‌شمار می‌آید و این گمان عقلایی باشد، لازم است بررسی کند و یا به گونه‌ای بشوید یا مسح نماید که به‌صورت عادی اطمینان یابد که مانع از میان رفته یا آب به زیر آن رسیده است.
م « ۴۷۷ » اگر بی‌توجّه به مانع وضو بگیرد و سپس بداند که مانعی در عضوها بوده، وضو باطل است، و در صورتی که گمان کند که چیزی در کار نیست و به امید نبودن آن یا از روی بی‌توجهی وضو بگیرد و سپس بداند که مانعی نبوده، وضو درست است، ولی چنان‌چه پس از آن بداند که مانعی بوده است، آن گمان کافی نیست و وضو باطل می‌باشد.
م « ۴۷۸ » جای شستن یا مسح، اگر کثیف باشد، تا مانع رسیدن آب به بدن نباشد، اشکال ندارد؛ هرچند مستحب است که عضوهای وضو پیش از آن تمیز گردد.
م « ۴۷۹ » اگر پس از گچ کاری، رنگ کاری، مکانیکی و مانند آن، چیزی که از رسیدن آب به پوست جلوگیری نمی‌کند بر عضو بماند، وضو صحیح است، ولی اگر مانع به‌شمار آید یا شک نماید که با بودن آن، آب به پوست می‌رسد یا نه، باید آن را از میان بردارد.
(۱۲۲)
م « ۴۸۰ » اگر پوست چربی دارد و چربی آن جرم ندارد تا مانع رسیدن آب به پوست باشد، وضو اشکال ندارد و اگر بداند که جای وضو به‌گونه‌ای چرب است که مانع رسیدن آب می‌شود، لازم است ابتدا مانع را بردارد و سپس وضو بگیرد.
م « ۴۸۱ » اگر پیش از وضو بداند که چیزی از رسیدن آب به عضوی جلوگیری می‌کند و پس از وضو شک نماید که در هنگام وضو ساختن، آب به آن‌جا رسیده است یا نه، در صورتی که به هنگام وضو توجّه داشته که مانع را از میان بردارد، وضو درست است، ولی اگر نداند که در هنگام وضو، به مانع توجه داشته است یا نه، باید دوباره وضو بگیرد.
م « ۴۸۲ » اگر در بعضی از عضوهای وضو چیزی باشد که گاهی آب، خودبه‌خود به زیر آن می‌رسد و گاهی هم نمی‌رسد؛ مانند: انگشتر، و پس از وضو شک نماید که آب زیر آن رسیده است یا نه، در صورتی که هنگام وضو متوجه رسیدن آب به زیر آن نبوده است، باید دوباره وضو بگیرد.
م « ۴۸۳ » اگر پس از وضو مانعی مانند انگشتری در اعضای وضو ببیند و نداند به هنگام وضو ساختن نیز بوده یا پس از آن ایجاد شده، وضو درست است؛ خواه بداند هنگام وضو متوجه بوده است یا نداند.
م « ۴۸۴ » انگشتر، دست‌بند و مانند آن، اگر مانع رسیدن آب نباشد، برای وضو اشکالی ندارد و می‌توان آن را به‌گونه‌ای در دست جابه‌جا نمود تا آب به زیر آن برسد.
م « ۴۸۵ » اگر پس از وضو شک نماید که همه کارهای وضو را انجام داده یا نه، یا شرط‌های درستی آن را فراهم داشته است یا نه، به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر در هنگام وضو ساختن چنین شکی نماید، لازم است به آن اعتنا کند و نیز شرط‌های درستی وضو را فراهم نماید.