دقت به زمینه‌های صدور حکم
۱۱۶ ـ نروی أنّه من أبقی فی بیته طنبورا أو عودا أو شیئا من الملاهی من المعزفة والشطرنج وأشباهه أربعین یوما، فقد باء بغضب من اللّه، فإن مات فی أربعین مات فاجرا فاسقا، مأواه النّار وبئس المصیر(۲).
ـ امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: کسی که در خانه خود آلات موسیقی مانند طنبور و عود یا دیگر آلات لهو و شطرنج و مانند آن را تا چهل شبانه روز ببیند، به خشم خداوند گرفتار می‌شود، و اگر در روز
۱ـ نور / ۳.
۲ـ فقه الرضا علیه‌السلام ، ص ۲۸۲.
(۱۷۴)
چهلم بمیرد، فاجر و فاسق مرده است و جای او آتش است و چه بد جایگاهی است.
در روایت، تعبیر «اربعین یوما» را می‌آورد؛ همان‌گونه که در روایات پیشین تعبیر «اربعین صباحا» آمده بود؛ چرا که شخص بعد از چهل روز آوازخوانی و شنیدن موسیقی‌های حرام، حرام‌گروی در او محکم می‌شود. باید توجه داشت که این مورد غیر از جایی است که فردی مؤمن و صالح است و بربط می‌زند؛ چرا که بربط نمی‌تواند او را بگیرد و چنین روایاتی از فرد مؤمن انصراف دارد. نه تنها بربط، بلکه شطرنج نیز برای مؤمن همین گونه است. اگر شطرنج به دست کسی باشد که با فساد، فحشا و تباهی محشور است، بدیهی است که بازی با آن حرام است؛ ولی اگر به فرض به دست مؤمنی باشد که می‌خواهد با بزرگ‌ترین شطرنج‌بازان جهان مسابقه دهد و شعار وی نیز این است که هر روز باید دو ساعت پیاده‌روی کند تا تمرکز داشته باشد، نمی‌توان شطرنج وی را حرام و مصداق قمار بازی دانست؟ شطرنجی حرام است که در کنار آن شراب و فساد است، ولی چنین افرادی که عزت کشور را هدف کار خود قرار می‌دهند شایسته تشویق می‌باشند. این فرد که با شک در حکم شطرنج و با تردید در حرمت و حلیت آن به این جا رسیده، اگر می‌دانست کار وی حلال است و مورد حمایت قرار می‌گرفت، چه عزتی را برای کشور رقم می‌زد! بله، شطرنجی که هم‌اینک در برخی از کشورها وجود دارد، حرام است؛ چون با فساد و فحشا و مسایل دیگر آمیخته شده است، همان‌طور که یزید
(۱۷۵)
نیز به همین طریق، شطرنج‌بازی می‌کرد. در این موارد، شکی در حرمت شطرنج وجود ندارد، اما باید دانست نه تنها شطرنج چنین افراد و حکومت‌هایی حرام است، بلکه قرآن خواندن آنان نیز حرام است و به خاطر آن، مورد لعن واقع می‌شوند. احکام الهی همه دارای وزان ویژه خود است و مدارک شرعی شأن نزول خود را دارد و باید به ویژگی‌ها و زمینه‌های صدور حکم دقت فراوان و مضاعفی داشت.
در این حدیث که سخن از بربط پیش می‌آید، در کنار آن مسایل فسادی و افسادی بسیاری است که باعث می‌شود قفندر که از اجنه پر هیبت و دارای کسوت و لشگر و ایادی است به چنین مجالسی وارد شود و این گونه نیست که گمان کنیم وی خود را به مؤمنان بمالد. او کسانی را مس می‌کند که آن‌ها دیگران را مس می‌نمایند. البته فراموش نشود که این دو روایت نیز سخنی از کشیدن صوت و ترجیع و طرب ندارد.
زیاده‌خواهی در غنا و موسیقی
یادکرد از عدد چهل در این روایات برای خاطرنشانی این نکته است که نیازهای آدمی با توجه به معیار میزان مصرف، به دو گروه عمده اولی و ثانوی رده‌بندی می‌شود. برای نمونه، آب، نان، گوشت و هوا از نیازهای اولی و استفاده از نمک و برخی از ادویه‌جات دیگر از نیازهای ثانوی به شمار می‌رود. مقدار مصرف یک کیلو نمک گاه به ماه‌ها می‌رسد و با مصرف چند کیسه برنج پایان می‌پذیرد؛ زیرا در هر غذا تنها به عنوان چاشنی استفاده می‌شود و مصرف بیش از اندازه آن مرگ تدریجی را به
(۱۷۶)
همراه دارد. این امور به سبب مصرف کم از امور ثانوی است و از این رو تورم بازار در قیمت آن رشد محسوسی نمی‌گذارد. بعد از امور ثانوی که از نیازها شمرده می‌شود «تنقلات» رده سوم را بر عهده دارد که زندگی بدون آن نیز ممکن است.
اگر کسی نمک نگیرد هم غذایش زود خراب می‌شود و هم طعم آن بی‌مزه است ولی نگرفتن شیرینی و شکلات ضرر و زیانی را وارد نمی‌سازد.