الحان و آهنگ‌های اعراب
الحان موسیقی رزمی از پیش از اسلام میان اعراب و به‌ویژه سپاهیان آنان رایج بوده است. آنان با الحانی که داشتند احساسات جنگ‌جویان را بر می‌انگیختند و در میدان جنگ، «رجز خوانی» می‌کردند. رجز خوانی نوعی موسیقی به شمار می‌آید. اعراب آهنگ دیگری نیز داشتند که مانند رجز، تند خوانده می‌شد و به آن «نصیب» می‌گفتند. آنان پیش از اسلام از
(۵۰)
آلات موسیقی جز طبل و بوق چیز دیگری نداشتند. از موسیقی بزمی، الحانی که آن را «غنا» می‌نامیدند و آن را با شعر ادا می‌کردند در میان آنان شایع بود. عصر جاهلیت نزدیک به ظهور اسلام، عصر شکوه شعر عربی و اوج ادبیات آنان بوده و شعر آنان از موسیقی جدا نبوده است. هم‌چنین اعراب که صحرای خشک و سوزان عربستان را با شتر طی می‌کردند، با حرکت کاروانیان برای شتران لحنی می‌خواندند که به آن «حُدا» می‌گفتند. آهنگ چهار نعل اسب در تاخت را نیز «حبا» می‌خوانند. «غناء الرکبان» به آوازسوارانی اطلاق می‌شود که به سفر می‌روند. اعراب موسیقی بزمی نداشتند و اگر مختصر غنایی داشتند بی‌رویه و متناسب با عادات و اخلاق و خوی خشن و ناهموار عرب بادیه‌نشین صحراگرد بود. مردان و زنانی نیز بودند که در مجالس عزا یا شادی و عروسی حاضر می‌شدند و با لحن و آواز مناسب مجلس، نوحه‌سرایی یا طرب‌انگیزی می‌کردند و در موقع نشاط کف می‌زدند. کم‌کم الحان دیگری در بحور گوناگون میان اعراب رواج یافت. مرثیه‌خوانی و خواندن آوازهایی متناسب با زمان شادی که با دف (دایره) و مزمار (نی) و زدن کف اجرا می‌شد و به آهنگ آن می‌رقصیدند و از آلات موسیقی نیز دف و مزمار به موسیقی عرب راه جست.
نخستین کسی که در میان اعرابِ دوره جاهلیت، به غنا و دانستن موسیقی معروف گشته و عرب را به آواز و الحان سازهایی چون چنگ و نای و بربط (عود) و طنبور و وَن یا ونج و غیر آن آشنا کرده است «اعشی
(۵۱)
بن قیس» می‌باشد. او اسامی این سازها را با اندک تغییر، در اشعار خود به کار برده است. اعشی به سبب ارتباط با دربار ملوک حیره و ایران، با موسیقی و سازهای ایران آشنا شد. زبان فارسی را فرا گرفت و در زمان انوشیروان به مداین نیز سفر کرد. آشنایی او با موسیقی ایران و سازهای ایرانی از لابه‌لای اشعاری که سروده است آشکار می‌باشد. از این مقدمه بر می‌آید که عرب، آلات غنا را ابتدا نزد ایرانیان دیده و موسیقی را بیش‌تر از آنان اقتباس کرده است. در زبان عربی، لفظ «بربط»، نخستین بار در اشعار اعشی دیده می‌شود. بعضی را عقیده بر این است که نضر بن حارث بن کلده نخستین فرد در عرب است که برابر آهنگ‌های ایرانی، با بربط آواز خوانده و اوست که نواختن بربط را به مردم مکه آموخته است.