روند منطقی بحث
سیر منطقی بحث اقتضا می‌کند نخست از «ما هو» و «موضوع‌شناسی» و سپس از «هل هو» و «حکم‌شناسی» و بعد از «لم هو» و «حکمت‌شناسی» بحث شود و تا این روند شکل نپذیرد، بحث ارایه شده ناقص است. به طور مثال، نخست باید بدانیم که الانسان ما هو؟ وقتی که فهمیدیم «حیوان ناطق است» آن‌گاه سراغ پرسش بعدی برویم و بگوییم که «هل هو؟» آیا انسان هست یا نه؟ حال که انسان هست، پرسش می‌شود: وی برای چه هست؛ «لم هو؟». چیستی موضوع، وجود و هستی و علت هر امری ارکان سه‌گانه هر تحقیق علمی و از جمله فقه‌پژوهی است و متأسفانه فقه ما از دو بحث مهم «ما هو؟» و «لم هو؟» خالی است و به طور طبیعی در حکم و «هل هو؟» نیز موفقیت و فیروزی آبرومندانه نمی‌یابد.
باید توجه نمود حکمت‌شناسی فقه امری متمایز از علت‌یابی فلسفی است و نباید میان آن دو خلط نمود و راه حکمت‌یابی برای پژوهش‌گر باز است و نه علیت تامه حکم که ممکن است عقل به کنه آن نرسد. اگر
(۴۹)
موضوع شناخته نشده باشد، هر کسی در تاریکی تیری می‌اندازد.