الجسم البسیط وانقساماته

بیان مرحوم جناب آقای شعرانی

مرحوم شعرانی؛ ارسطوی عصر حاضر گوید: عوام می‌پندارند که ذرات صغار و صلب ذیمقراطیس همان اجزای لایتجزی است و مبتدیان معقول نیز خطا کرده‌اند و حق آن است که ذرات لایتجزی نیستند؛ چون طباع را دارد. مثال ذرات ریز، بوی کافور و هوا و مشک و دیگر مواد لطیف است.

تحلیل بیان ایشان این است که کسی نمی‌گوید: ذیمقراطیس قایل به جزو لایتجزی است، بلکه می‌گویند: لازمهٔ اعتقاد وی دربارهٔ اجزای جسم طبیعی چنین است؛ زیرا ذیمقراطیس می‌گوید: جسم قابل تقسیمات متناهی است و تقسیم لایتناهی خارجی ندارد، پس تجزیهٔ جسم طبیعی به جایی می‌رسد که دیگر تقسیم شدنی نیست، آن هم نمی‌گوید: نمی‌توانیم تقسیم کنیم، بلکه می‌گوید: تقسیم

(۳۶)

نمی‌شود، بر این اساس، تعبیر صلب، بیان همین امر می‌باشد که قابل تجزیهٔ خارجی نیست. پس اگر بتوان گفت که او قابل بود، ما نمی‌توانیم جسم را تقسیم کنیم؛ اگرچه تقسیم‌پذیر است و درست است، ولی چنین چیزی از بیان وی به دست نمی‌آید، پس بیان مرحوم شعرانی درست نیست. فلسفیان در نقد ذیمقراطیس گویند: اجزای انباشته شده، جسم نیست؛ زیرا جسم، متصل واحد است؛ اگرچه خود اتصال برای جسم بی‌دلیل است.