تحلیل و نقد باور ذیمقراطیس
باور ذیمقراطیس که اجزای جسم را متصل می‌داند، درست است، ولی ادعای وی که این اجزا، صغار و صلب است، نارسا می‌باشد. همچنین سخن دیگر وی که اجزا را متناهی می‌داند، نادرست است.
حجم جسم، مجموعهٔ اجزای صغار غیر صلبی است که بدون حجم، اندازه و وزن نمی‌باشد؛ اگرچه تقسیم خارجی نداشته باشد و یا ما نتوانیم آن را تقسیم کنیم.
سخن ذیمقراطیس که علامه(ره) نیز این نظرگاه را دارد، نارساست؛ چرا که می‌گوید: اجزای جسم صلب است، در حالی که امروزه
(۲۹)
ثابت شده که این اجزا تقسیم‌پذیر و قابل تجزیه است، مگر آن که مانعی باشد و یا دیگر جسم نباشد که این امر خارج از بحث است؛ زیرا بحث در عدم نیست و فرض بر وجود جسم است.
جسم مفرد آن است که هیچ ترکیبی ندارد و بسیط آن است که ترکیب دارد، ولی ترکیب آن مختلف نیست و مرکب آن است که داری ترکیب مختلف است؛ خواه ترکیب آن حقیقی باشد و یا اعتباری، ترکیب حقیقی نیز یا کمی است و یا معنوی.
در این گفتار تنها جسم بسیط موضوع بحث قرار گرفته؛ زیرا محل نزاع کلامیان و فلسفیان و دانشمندان طبیعی بوده است، اما در جسم مرکب بحثی نیست؛ زیرا جسم متصل واحد نیست و دارای مفاصل است؛ خواه در مزاج انسان باشد و یا در امتزاج؛ مانند: ماده و گل که
(۳۰)
بدون مزاج است.