اذان و اقامه
م « ۱۲۲۳ » مستحب است نمازگزار پیش از نمازهای واجب شبانه‌روز، اذان و اقامه بگوید و گفتن آن در نمازهای دیگر؛ خواه واجب باشد یا مستحب، در شرع نیامده است و برای کسی که به جماعت نماز نمی‌خواند بسیار سفارش شده که اقامه را رها نکند؛ به‌ویژه در نماز صبح و مغرب و در این مورد به مرد سفارش بیش‌تری شده است.
م « ۱۲۲۴ » مستحب است پیش از نماز عید فطر و قربان و هم‌چنین پیش از نمازهای واجب غیر از نمازهای شبانه‌روز؛ مانند: نماز آیات؛ در صورتی که با جماعت برگزار می‌گردد، سه بار «الصّلاة» گفته می‌شود.
م « ۱۲۲۵ » برای این که به دیگران اعلام شود که وقت نماز رسیده، گفتن اذان، مستحب است و گفتن اذان و اقامه جز در موارد ذکر شده به قصد داخل دانستن آن در شریعت حرام است؛ مگر در موارد ویژه‌ای که هرچند غیر عبادی باشد اعلان آن اشکال ندارد؛ مانند: کسی که ستم دیده است.
م « ۱۲۲۶ » مستحب است به عنوان تبرّک و به امید رسیدن به ثواب، در روز نخستی که بچّه به دنیا می‌آید یا پیش از آن که بند ناف وی بیفتد در گوش راست او اذان و در گوش چپ وی اقامه بگویند.
م « ۱۲۲۷ » اذان، هجده جمله دارد: «اللّهُ اَکبَر» چهار بار؛ «أَشهَدُ أنْ لا اِلهَ إلاّ اللّه»، «أشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّه»، «حَی عَلَی الصّلاةِ»، «حَی عَلَی الْفَلاحِ»، «حَی عَلَی خَیرِ الَعمَلِ»، «اللّهُ اَکبَرُ» و«لا اِلهَ اِلاّ اللّه» هر یک، دو بار.
م « ۱۲۲۸ » اقامه، هفده جمله دارد: دو بار «اللّه اکبر» از آغاز اذان و یک مرتبه «لا اله الاّ اللّه» از آخر آن کم می‌شود و پس از گفتن «حی علی خیرالعمل» دو بار «قَدْ قامَتِ الصّلاة» بر آن افزوده می‌شود.
م « ۱۲۲۹ » ولایت امیرمؤمنان علیه‌السلام و ائمّه معصومین علیهم‌السلام از ارکان ایمان است و اسلام بدون آن، ظاهر و پوسته‌ای است که خالی از حقیقت است و مستحب است که پس از «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه» به ولایت و امامت حضرت امیرمؤمنان علیه‌السلام و سایر معصومین علیهم‌السلام شهادت داده شود. اقرار به ولایت؛ هرچند در غیر اذان و اقامه باشد، امری پسندیده است و نیاز به دلیل ویژه‌ای ندارد.
ترجمه اذان و اقامه
«اَللّهُ اَکبَرُ»؛ خدای تعالی بزرگ‌تر از آن است که در بیان آید.
«أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ اِلاَّ اللَّه»؛ شهادت می‌دهم که جز خدای بی‌همتا خدای دیگری نیست که سزاوار پرستش باشد.
«أَشهَدُ أنَّ محمّدا رسول اللّه»؛ شهادت می‌دهم که حضرت محمد بن عبداللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله پیامبر و فرستاده خداست.
«أَشهَدُ أَنَّ عَلیا أَمیرالمؤمنین ولی اللّه»؛ شهادت می‌دهم که امیرمؤمنان؛ حضرت علی علیه‌السلام ولی خدا بر همه آفریدگان است.
«حی علی الصَّلاة»؛ بشتاب به نماز.
«حی علی الفلاح»؛ بشتاب برای رستگاری.
«حی علی خیرالعمل»؛ بشتاب برای نیکوترین کار که نماز است.
«قد قامت الصَّلاة»؛ همانا نماز برپا شد.
«لا اِلهَ الاّ اللَّه»؛ خدایی جز خدای بی‌همتا نیست.
م « ۱۲۳۰ » بهتر است میان جمله‌های اذان و اقامه فاصله چندانی نیفتد و اگر میان عبارت‌های آن به اندازه‌ای فاصله باشد که مردم آن را پی در پی ندانند، دوباره آن را از سر بگیرد.
م « ۱۲۳۱ » گفتن اذان و اقامه به شیوه‌ای ناخوشایند و زشت یا به صورت لهوی و ناشایست باطل و حرام است.
مواردی که اذان گفته نمی‌شود
م « ۱۲۳۲ » در موارد زیر اذان گفته نمی‌شود:
یکم ـ برای هر نمازی که همراه با نماز پیش خوانده شود و برای نماز نخست اذان گفته باشد و بین آن دو نماز چیزی فاصله نیفتد؛ خواه فاصله نینداختن بین دو نماز مستحب باشد یا نباشد.
دوم ـ برای نماز عصر روز جمعه چنان‌چه نماز جمعه یا ظهر خوانده شود.
سوم ـ در نماز عصر روز عرفه (نهم ذی حجّه) در عرفات هرگاه با نماز ظهر خوانده شود.
چهارم ـ در نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام باشد و آن را با نماز مغرب بخواند.
با هم خواندن دو نماز در سه مورد اخیر مستحب است.
پنجم ـ در نماز عصر و عشای زن مستحاضه که باید این دو را بدون فاصله پس از نماز ظهر و مغرب بخواند.
ششم ـ در نماز عصر و عشای کسی که نمی‌تواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خودداری کند.
م « ۱۲۳۳ » اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، برای همه افراد حاضر کافی است و بقیه نباید اذان و اقامه را بگویند. بر این اساس، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید؛ هرچند اذان و اقامه را نشنیده باشد یا هنگام گفتن آن در جماعت حاضر نباشد.
م « ۱۲۳۴ » در جایی که دسته‌ای مشغول نماز جماعت هستند یا نماز آنان تازه به پایان رسیده و هنوز صف‌ها شکل خود را از دست نداده است، اگر بخواهد به صورت فرادا یا با جماعت دیگری ـ که در آن مکان برپا می‌شود ـ نماز بخواند نباید اذان و اقامه را با وجود پنج شرط بگوید. این پنج شرط عبارت است از:
یکم ـ برای آن نماز اذان و اقامه گفته باشند.
دوم ـ نماز جماعت درست برگزار شده باشد.
سوم ـ نماز وی و نماز جماعت در یک جا باشد؛ به‌گونه‌ای که او به صف نماز پیوسته باشد. بر این پایه، اگر نماز جماعت در مسجد باشد و او بخواهد بر بام مسجد اقتدا کند، مستحب است اذان و اقامه را بگوید.
چهارم ـ نماز او و نماز جماعت هر دو ادا باشد.
پنجم ـ نماز او و نماز جماعت در وقت، مشترک باشد؛ برای نمونه، هر دو، نماز ظهر یا هر دو، نماز عصر بخوانند یا نمازی که به جماعت خوانده می‌شود نماز ظهر باشد و او نماز عصر بخواند یا او نماز ظهر بخواند و نماز جماعت نماز عصر باشد.
م « ۱۲۳۵ »اگر در یکی از شرط‌هایی که در مسأله پیش گفته شد شک نماید، نباید به آن اعتنا کند.
م « ۱۲۳۶ » کسی که اذان یا اقامه دیگری را بشنود که آن را برای اعلام وقت یا برای نماز جماعت می‌گوید، مستحب است هر بخشی را که می‌شنود آهسته بازگو کند، و در اقامه از «حَی عَلَی الصَّلاةِ» تا «حی علی خیرالعمل» به جای هر بخش: «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه العلی العظیم» بگوید.
م « ۱۲۳۷ » کسی که در نزدیکی وی اذان و اقامه گفته شده؛ برای نمونه، همسایه وی اذان و اقامه گفته یا در کنار کسی است که اذان و اقامه می‌گوید یا وی از کنار او بگذرد، در صورتی که میان آن اذان و اقامه و نمازی که می‌خواند زیاد فاصله نشده باشد، می‌تواند برای نماز خود اذان و اقامه نگوید؛ خواه گوینده آن زن باشد یا مرد، و خواه اذان و اقامه را با او زمزمه کرده باشد یا نه، و خواه آن اذان و اقامه را شنیده باشد یا نه؛ هرچند باید از اذان و اقامه گفتن آن شخص آگاهی داشته باشد و چنان‌چه مرد، اذان زن بیگانه را با قصد لذّت حرام بشنود، اذان از او برداشته نمی‌شود.
م « ۱۲۳۸ » در جماعتی که مردان و زنان شرکت دارند، باید مرد اذان و اقامه را بگوید، ولی در جماعت زنان، زن می‌تواند اذان و اقامه را بگوید.
ترتیب اذان و اقامه
م « ۱۲۳۹ » اقامه را باید پس از اذان، ایستاده و با طهارت گفت و اگر پیش از اذان گفته شود، کافی نیست.
م « ۱۲۴۰ »اگر واژه‌های اذان یا اقامه را بدون ترتیب بگوید؛ برای نمونه، «حی علی الفلاح» را پیش از «حی علی الصّلاة» بگوید، اذان و اقامه وی درست نیست و می‌تواند از جایی که ترتیب آن از بین رفته است، یا از ابتدا آن را بخواند؛ مگر این‌که بر اثر از بین رفتن ترتیب، پی در پی بودن جمله‌های اذان و اقامه مراعات نگردد که در این صورت، باید آن را از آغاز بخواند.
م « ۱۲۴۱ » باید میان اذان و اقامه فاصله نیندازد و اگر میان آن‌ها به اندازه‌ای فاصله افتد که اذانِ گفته شده، اذانِ این اقامه به‌شمار نیاید، کافی نیست و باید دوباره آن را بگوید.
م « ۱۲۴۲ » باید میان اذان و اقامه و نماز فاصله نیفتد و اگر میان آن‌ها و نماز به‌اندازه‌ای فاصله افتد که اذان و اقامه آن نماز شمرده نشود، بسنده نیست و باید دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.
م « ۱۲۴۳ » اذان و اقامه لازم است به عربی درست گفته شود؛ پس اگر به عربی نادرست بخواند، یا به جای حرفی حرف دیگری بگوید یا ـ برای نمونه ـ ترجمه آن‌ها را به فارسی یا به زبان دیگری بیاورد، کافی نیست.
م « ۱۲۴۴ » باید اذان و اقامه پس از داخل شدن وقت نماز گفته شود و اگر به عمد یا از روی فراموشی پیش از وقت گفته شود، کافی نیست؛ مگر در صورتی که وقت در میان نماز داخل شود که حکم به درستی آن نماز می‌گردد.
م « ۱۲۴۵ » اگر پیش از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته است یا نه، اذان را بگوید، ولی اگر گفتن اقامه را آغاز کرده و شک نماید که اذان گفته است یا نه، نیازی به گفتن اذان نیست.
م « ۱۲۴۶ » اگر در میان اذان یا اقامه، پیش از آن که بخشی را بگوید شک کند که بخش پیش از آن را گفته است یا نه، باید بخشی را که در گفتن آن شک دارد بخواند، ولی اگر در میان خواندن بخشی از اذان یا اقامه شک کند که بخش پیش از آن را گفته است یا نه، نیازی به گفتن آن نیست.
پسندیده‌های اذان و اقامه
م « ۱۲۴۷ » مستحب است هنگام گفتن اذان و اقامه رو به قبله بایستد و با طهارت باشد و در اذانی که برای اعلام داخل شدن وقت است، مؤذّن در جای بلندی بایستد و دست‌ها را بر بناگوش خود بگذارد و کلمات اذان را بلند و با ترتیل ادا کند و میان جمله‌های آن کمی فاصله بیندازد و میان آن‌ها سخن نگوید.
م « ۱۲۴۸ » مستحب است بدن به هنگام گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته‌تر بگوید و میان جمله‌های آن کم‌تر از اذان فاصله بیندازد، ولی جمله‌ها را پی در پی و متصل به هم نیاورد.
م « ۱۲۴۹ » مستحب است در غیر نماز مغرب میان اذان و اقامه دو رکعت نماز بخواند و در صورت نخواندن نافله، یک گام بردارد یا قدری بنشیند یا سجده نماید یا ذکر بگوید یا دعا بخواند یا قدری سکوت کند.
م « ۱۲۵۰ » مستحب است کسی که برای گفتن اذان تعیین می‌شود، عادل، وقت‌شناس، بینا و دارای صدای بلند و خوشی باشد و در صورتی که از بلندگو استفاده می‌شود، مانعی ندارد که گوینده اذان در جای پایین قرار گیرد.
م « ۱۲۵۱ » اگر مؤذّن در برابر گفتن اذان مزد بگیرد، اشکال ندارد و هزینه زندگی و مزد او را می‌توان از بیت‌المال یا مال وقفی که از درآمد آن برای مؤذّن سهمی در نظر گرفته شده است تأمین نمود.
م « ۱۲۵۲ » شنیدن اذان از رادیو، ضبط و مانند آن برای نماز کافی نیست، بلکه مستحب است نمازگزاران خود اذان بگویند.
م « ۱۲۵۳ » اذانی که به قصد نماز گفته می‌شود غیر از اذانی است که برای اعلام دخول وقت است.
م « ۱۲۵۴ » اگر کسی اذان و اقامه را با قصد نماز فرادا بگوید و سپس گروهی از او خواهش نمایند که امام جماعت آنان شود یا بخواهد نماز خود را به عنوان مأموم به جماعت بخواند، اذان وی برای آن گروه کافی نیست و بهتر است دوباره گفته شود.