روایت « ۹ »
خردورزی اعطایی و ادب‌پروری کسبی
«علی عن أبیه، عن أبی هاشم الجعفری قال: کنّا عند الرضا علیه‌السلام فتذاکرنا العقل والأدب، فقال: یا أبا هاشم: العقل حباء من اللّه والأدب کلفة، فمن تکلّف الأدب قدر علیه، ومن تکلّف العقل لم یزدد بذلک إلاّ جهلاً»(۱).
ـ ابوهاشم گوید: ما نزد امام رضا علیه‌السلام بودیم و دربارهٔ عقل و ادب با هم بحث می‌کردیم که امام علیه‌السلام فرمود: عقل بخشش و عطایی از خداوند است و ادب سختی و رنج است. کسی که ادب را با سختی به خود گیرد بر آن دست می‌یابد اما کسی که عقل را با رنج بگیرد چیزی جز نادانی بر او افزوده نمی‌شود.
با زحمت و سختی می‌توان عالم شد ولی عقل با سختی به دست نمی‌آید بلکه اگر کسی در پی کسب
۱. الکافی، ج ۱، ص ۲۳.
(۹۲)
عقلانیت باشد هرچه بکوشد جز بر ناآگاهی و جهل او افزوده نمی‌شود و دستاوردی ندارد و بی‌عقل‌تر می‌شود! این سخن بسیار سنگین است. کسی که بخواهد ادای افراد عاقل را در آورد یا خود را به تعقل بزند چیزی به چنگ نمی‌آورد جز جهل و نادانی. اگر کسی مشکل عقلانی و معرفتی دارد نباید دست و پا زند که اگر چنین کند جاهل‌تر می‌شود. فردی که عقل کم و اندکی دارد باید سراغ عاقلی که خداوند به او عقل فراوانی داده است را بگیرد و از او در کارهای خود مشورت و کمک بخواهد. انسان با چند تست و آزمایش می‌تواند خود را بشناسد که آیا عقل خوب و کافی دارد یا نه. اگر با عقلانیت و تعقل خود چند کار انجام داد و در آن موارد اشتباهاتی پیش آمد باید به فردی عاقل‌تر از خود مراجعه کند و با او مشورت نماید. برخی خیلی عاطفی هستند و کم‌تر عقلانی می‌اندیشند، چنین فردی باید با افراد عاقل مشورت کند و خود را اذیت نکند! کسی که زیاد اشتباه می‌کند یا در مشکلات هرچه می‌اندیشد راه برون‌رفت سالمی نمی‌یابد نیاز به مشورت با فردی را دارد که خداوند به
(۹۳)
او عقل عطا کرده است و در این میان تفاوتی ندارد ظرف مشورت زن باشد یا مرد؛ چرا که خداوند همان‌گونه که به برخی از مردان عقل می‌بخشد به بعضی از زنان نیز عقل اعطا نموده است. زن را می‌توان امتحان کرد و چنان‌چه عقل خوبی دارد و از خداوند، آخرت، قناعت، آبرو و عزت سخن می‌گوید با او می‌توان مشورت نمود و اگر زنی است که جز از طلا و لباس و دنیا سخن نمی‌گوید باید مواظب بود انسان را به‌خاطر طلا و مال دنیا به گناه، معصیت و هزینه‌های اضافی نکشاند. البته مردی که عقل داشته باشد ممسک نیز نخواهد بود و برای خانه و زندگی و زن و فرزند هزینه می‌کند. اما روایت ذیل: «کتاب الإمامة والتبصرة: عن هارون بن موسی، عن محمّد بن علی، عن محمّد بن الحسن، عن علی بن أسباط، عن ابن فضّال، عن الصادق، عن أبیه، عن آبائه علیهم‌السلام ، عن النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله قال: شاوروا النّساء وخالفوهنّ؛ فإنّ خلافهنّ برکة»(۱).
ـ پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: با زنان مشورت نمایید و با نظر آنان مخالفت کنید که در مخالفت با آنان
۱. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج ۱۰۰، ص ۲۶۲.
(۹۴)
برکت و رشد است.
باید دانست این روایت زنانی را می‌گوید که به هنگام مشورت جز دنیا و اطفار دنیایی چیزی دیگر به ذهن ندارند. زنانی که جز از دنیا نمی‌گویند، عمل به عکس گفتهٔ آنان خیر و سعادت آخرت را در پی دارد، اما اگر زنی باشد که سلامت دنیا و سعادت آخرت را دنبال می‌کند و خداوند عقلی وافر به او عطا کرده همانند مردانی که خداوند به آنان عقل اعطا کرده است می‌توانند طرف مشورت قرار گیرند. ما بحث از عقل و خرد زنان را به تفصیل در کتاب زن آورده‌ایم.
کسی که در چندین معامله اشتباه و ضرر می‌کند و تصمیم‌های مهم زندگی وی آکنده از خطاست باید از فرد عاقلی کمک بگیرد و با او مشورت کند و این نیز مشکلی نیست چرا که هر انسانی بسیاری از چیزها را ندارد و همان گونه که برخی پول دارند و برخی وام و برخی سرمایه دارند و بعضی فقر، برخی نیز ممکن است عقل نداشته باشند و آنان باید در کارهای بزرگ و مهمی که دارند مشورت نمایند.
ان‌شاء الله خداوند به همهٔ ما حسن، سرور،
(۹۵)
محبت، مهربانی، عشق، علاقه و ارادت به حق تعالی و اولیای خود را عطا نماید.
(۹۶)