روایت « ۸ »
برخورد نیکو و کمال عقل
«علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن جعفر بن محمّد الأشعری، عن عبید اللّه الدهقان، عن درست، عن إبراهیم بن عبد الحمید قال: قال أبو عبد اللّه علیه‌السلام : أکمل النّاس عقلاً أحسنهم خلقا»(۱).
ـ امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: کامل‌ترین مردم در عقل کسی است که اخلاق نیکوتری دارد.
بیان: در این فراز، یکی دیگر از نشانه‌های کمال عقل آمده است. اگر کسی بخواهد به دست آورد عقل وی به کمال رسیده است یا نه باید به اخلاق و رفتار و نحوهٔ برخورد خود با دیگران نگاه کند. کامل‌ترین عاقل، خوش خُلق‌ترین فرد است. کسی که شیرین و ملس، خنده‌رو و خوش برخورد است. افرادی که عقل
۱. الکافی، ج ۱، ص ۲۳.
(۸۸)
بالایی دارند و پخته هستند، خوش اخلاق، خوش کار و در خانه و جامعه برخورد نیکویی دارند و حسن و کمال آنان در همه جا معلوم است.
افراد زیبارو یا قد بلند یا سنگین وزن را به نگاهی می‌توان شناخت و فردی که به کمال عقل رسیده است نیز به حسن خلق او شناخته می‌شود. آنان خوش برخورد، خوش انضباط، خوش معامله، خوش حساب و خوش رفتار می‌باشند و این گونه نیست که تنها بخندند و خنده‌رویی به دیگران را خوش اخلاق بدانند. تبسم نیز در او هست ولی خوش حسابی نیز با او می‌باشد و کسی را در عبادات و معاملات خود ناراحت نمی‌سازد. پدر و پسر نیز باید به صورت متقابل با تبسم به یک‌دیگر برای هم ظاهر شوند. زن و شوهر و برادران و خواهران و نیز صاحب کار، کارفرما و کارگر و استاد و شاگرد باید این گونه باشند آدم خوش اخلاق همهٔ خصوصیات او زیباست و تلخی، شوری، بی‌مزگی، بی‌نمکی و تندی در او نیست. حسن خلق نیز متأسفانه در جامعهٔ ما کم رنگ شده و مردم کم‌حوصله شده‌اند و با اشکالی عصبانی و
(۸۹)
خسته می‌شوند و زود دعوا می‌کنند. انسان اگر سالم باشد و عقلی محکم داشته باشد زود جوش نمی‌آورد.
اگر کمال عقل باشد حسن خلق نیز همراه آن است و اگر حسن خلق باشد کمال عقل نیز با آن است. البته متاع ادب و عقل با درس و علم به دست نمی‌آید؛ چون امری اعطایی است و خداوند است که باید آن را به کسی ببخشد، از این رو باید آن را از خداوند خواست. عقل هبه‌ای است که خداوند آن را به هر کسی مقداری از آن را که می‌خواهد می‌دهد و میان مرد و زن در این مسأله تفاوتی نیست. مرد عصبی یا زن بد اخلاق غیر قابل تحمل است! گاهی مؤمنی زیارت عاشورا و نماز جماعت می‌خواند و اهل معصیت و گناه هم نیست، ولی بد اخلاق است، یعنی عقل وی اندک است؛ بنابراین اگر عقل انسان کم باشد به نماز، روزه، مسجد و زیارت عاشورا ارتباطی ندارد. گاه زنی زیارت عاشورا و نماز شب می‌خواند اما وقتی با شوهر خود مشکل پیدا می‌کند، چنان شوهر را می‌زند که او زخمی می‌شود. خانه باشگاه نیست و جای زندگی است. خانه گهوارهٔ محبت و صفاست و چنان‌چه محلی برای
(۹۰)
دعوا باشد، زورخانه‌ای می‌گردد که دیگر «یا علی» در آن نیست. علم و ادب را با زحمت می‌شود به دست آورد و هر کس می‌تواند عالم شود، اما هر کس نمی‌تواند عاقل شود.
(۹۱)