روحانیت و حوزه‌ها
آزاداندیشی حوزویان و استبداد طاغوتیان
موضوع: این کتاب به یکی از ویژگی‌های حوزه‌های علمی و عالمان اصیل آن اشاره دارد که همان «آزاد اندیشی» است، برخلاف بسیاری از کشورها که آزادی در آن آزاد نیست و در این کشورها هیچ فرد آزادی چنان آزاد نیست که هرچه را فهمیده و یافته است، بیان دارد؛ مگر آن‌که بخواهد به اساس خود حمله‌ور شود و این گونه است که حاکمیت اختناق و استبداد از عمده‌ترین مشکلاتی است که در مسیر متفکران آزاد اندیش قرار می‌گیرد.
(۳۵۸)
این کتاب هشدار می‌دهد در صورتی که حکومت در دست مستبدان باشد و متولیان حوزه تنگ‌نظری داشته باشند، عالمان دینی ناگزیر می‌شوند اندوخته‌های علمی خویش را پنهان دارند و پرواضح است که بازنده اصلی این ماجرا پس از دین، مردم هستند که از چشمه جوشان دانش عالمان دینی ـ که چه بسا در بعضی از آنان از ناحیه حضرت حق موهوبی و اعطایی باشد ـ محروم می‌گردند؛ چرا که آن عالمان برای حفظ خود ناگزیر از تقیه می‌شوند و یا با فشارهای جریان حاکم و ناآگاهی توده‌ها سر به تیغ می‌سپارند.
صفانوشت حوزویان
موضوع: این کتاب به بررسی هست‌ها، نیست‌ها، بایدها و نبایدهای روحانیت شیعه و عالمان کشور ایران عزیز می‌پردازد. عالمان و روحانیت شیعه از حضرات معصومین و ائمه هدی علیهم‌السلام سرچشمه می‌گیرند و گذشته از آن‌که فلسفه وجودی آنان همان فرهنگ و مکتب حضرات معصومین علیهم‌السلام می‌باشد، غایت ایجادی آنان نیز آگاهی از دین و حمایت و حفاظت در استمرار خط مستقیم دین و ولایت است. بر این اساس است که می‌گوییم حوزه‌های علمی میراث‌دار فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام می‌باشند. البته، غربتی که حضرات معصومین علیهم‌السلام در زمان خود داشته‌اند به این گروه نیز انتقال یافته است. غربت الهی جز در حوزه‌ها یافت نمی‌شود. از غربت و غریبی آنان مشخص می‌شود که توجه خاص امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) نیز به حوزه‌هاست. به هر روی، صفایی که در حوزه‌های علمی است در هیچ جای دنیا نیست و غربتی که طلاب و عالمان دینی با آن درگیر
(۳۵۹)
می‌باشند، در هیچ قشر و صنفی وجود ندارد که اینان هستند که ایتام نبی صلی‌الله‌علیه‌وآله و غربای امت‌اند. کتاب حاضر بر آن است تا در شناسایی این میراث‌داران اندیشه‌های نبوی و ولوی راهی گشوده، و اندکی از غبار مهجوریت آنان کاسته باشد و راهنمایی برای طلاب جوانی باشد که با صفا و معنویتی خاص و خام قدم در این وادی پر مهر می‌گذارند که سربازی امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) را شرف افتخار می‌یابند.
اقتصاد حوزه‌های علمی و شهریه عالمان دینی
موضوع: یکی از شؤون عالمان دینی و روحانیان شهریه‌ای است که ماهیانه دریافت می‌دارند. این کتاب درباره امور مالی و وجوهات شرعی حوزه‌ها می‌گوید. در کتاب‌هایی که زندگی عالمان دینی را توضیح می‌دهد بیش‌تر تعریف و تمجید دیده می‌شود و کم‌تر می‌شود کسی از معایب و کاستی‌های روحانیت سخن گوید یا نوع و روش زندگی یا تحصیلی آنان را به نقد کشد. در سال‌های اخیر در این رابطه چند فیلم سینمایی ساخته شد که با آن برخوردی نامناسب و سخت صورت گرفت و نه نقد نرم و عالمانه. کتاب حاضر در چنین فضایی است که نگاشته می‌شود و یکی از حساس‌ترین مسایل حوزویان یعنی شهریه آنان و نیز امور مالی و اقتصادی حوزویان که در دست بخشی از آنان قرار دارد را به بحث و بررسی می‌گذارد و در رابطه با آن نقدها و پیشنهادهایی را ارایه می‌دهد.
سیمای طلبگی
موضوع: کتاب حاضر دغدغه حل مشکلات حوزوی را دارد و بیش‌تر به نحوه تحصیل در حوزه علمی قم می‌پردازد و برخی از نقاط قوت و
(۳۶۰)
نیز آسیب‌هایی را که متوجه آن است به شکلی بدیع و با دیده‌ای کارشناسانه بر می‌شمرد.
در این کتاب گفته می‌شود طلابی که به حوزه‌های علمی می‌آیند دیگر به خود یا به همسر یا به پدر و مادر و یا به دوستان و آشنایان خود تعلق ندارند و تمامی وجود آنان و هر یک از نفس‌های ایشان به آقا امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) تعلق دارد و این نان آقا امام زمان علیه‌السلام است که وجود آنان را ساخته و هر کسی کم‌ترین آسیب حیثیتی، جسمی یا روحی و روانی به آنان وارد آورد روز قیامت باید پاسخ‌گوی آن باشد؛ همان‌طور که طلبه، خود نباید این نفس‌ها را تضییع نماید و پیوسته باید مهم‌ترین کار را انجام دهد و نه تنها کاری مهم را.
طلبه امروز عالم الهی فردا
موضوع: کتاب حاضر مراتب توحید و کمال آدمی و سیرهای سه‌گانه وی؛ یعنی سیر نفسی، قلبی و روحی و تبیین ویژگی‌های آن و نیازهای امروز طلاب حوزه‌های علمی را تشریح می‌نماید. در این کتاب گفته شده است غایت درس‌های حوزوی و کمال طلبگی چیست و تفاوت علم حقیقی که وصف آن «یقذفه اللّه فی قلب من یشاء» است با معلومات آموزشی رایج که به ظاهر علم و دانش خوانده می‌شود کدام است.
این نوشتار از مهم‌ترین نیاز عقیدتی طلاب که توحید است و از دیگر نیازهای امروز طلاب که سبب می‌شود آنان در آینده از عالمان ربانی فرهنگ شیعی باشند سخن به میان می‌آورد.
سینای طلبگی حجره‌های معنوی
(۳۶۱)
موضوع:محور بحث در این کتاب، نحوه سلوک طلبگی و ارزش آن بر اساس آیات قران کریم است. این کتاب می‌گوید ورود به «وادی طوی» مآل و غایت طلبگی است؛ چرا که با ورود به این وادی است که طلبه از دانشیان دیگر رشته‌ها ممتاز می‌گردد و به خانه امام صادق علیه‌السلام وارد می‌شود و دست مولا؛ آقا امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) را بر سر خود احساس می‌کند. «وادی طوی» مقامی بسیار سخت و سنگین است که حتی حضرت موسی علیه‌السلام نیز با ورود به آن دارای مشکل می‌گردد. طلاب عزیز برگزیدگان الهی در این عصر هستند. این آیه، شرح حال عزیزان طلبه و روحانیان اهل علم است.
این کتاب از آن‌چه برای عالم دینی در مرتبه نخست ارزش و تقدم دارد می‌گوید و کسب علم را بر ایمان سطحی ترجیح می‌دهد و سِمت اصلی حوزه‌ها را علم حقیقی می‌داند، نه نشر ایمان صوری. طلبه‌ای که در علوم ربانی گوی سبقت را نرباید و یا دست‌کم به علم تخلق پیدا نکند، اشتغال به طلبگی برای او از این لحاظ که هزینه‌ای را بر حوزه‌های علمی تحمیل می‌نماید اشکال دارد. البته مراد از علمی که تحصیل آن وظیفه طلبه است تنها حفظ مقدمات و معلومات نیست بلکه وی باید فراتر از آن به تولید علم دست یابد اما نه علمی که دانش منطق به تعریف آن می‌نشیند. علم همواره جزیی، حقیقی و خارجی است و از سنخ اکتشاف، ابتکار، ایجاد و انشاست و آن‌چه به عنوان اخبار فرا گرفته می‌شود تمام معلومات و از زمره امور املایی است و این انشاست که ایجاد می‌آورد.
کتاب یاد شده، نظام طلبگی را به‌خوبی تبیین می‌کند و روح آن را بیان
(۳۶۲)
می‌دارد و مراحل مختلفش را به ترتیب می‌شمرد.
دانش اندوزی و خشونت ورزی
موضوع: مجموعه مصاحبه‌های استاد فرزانه حضرت آیت‌اللّه العظمی نکونام (مدّ ظلّه العالی) که مسیر بایسته دانش‌اندوزی در حوزه‌های علمی را طراحی و ترسیم می‌کند.
طلبگی و تعهد کاری
موضوع: بررسی برخی از مؤلفه‌های درستی و کمال هر کار با نگاه ویژه به حوزه‌های علمی، تبیین بایسته‌های تحصیل در حوزه‌های علمی و تعهد کاری طلاب و تأکید بر این نکته که طلبه باید به مهم‌ترین و لازم‌ترین کار و مسؤولیت خود بپردازد؛ نه به کاری مهم و حتی لازم.
اصول و قواعد تبلیغ دینی
موضوع: کتاب حاضر به تبیین ۳۵ اصل از اصول تبلیغ دینی می‌پردازد و برخی از بایسته‌ها و آسیب‌های تبلیغ دین در عصر حاضر را بر می‌رسد.
در این کتاب گفته می‌شود تبلیغ دینی نخست وظیفه و شایسته پیامبران و اولیای الهی است و کسی که می‌تواند در ارض ملکوت با آنان هم‌نفس شود باید بر این مهم اقدام نماید وگرنه در تبلیغ به جای آن‌که مردم را به دین علاقمند سازد، سبب دین‌گریزی آنان می‌شود. مبلّغ دینی بهتر است دارای قدرت اجتهاد و استنباط باشد یا بتواند نظرات دقیق و تخصصی را از غیر آن تشخیص دهد. وی باید توجه داشته باشد اسلام دارای دو چهره عام و خاص است و با توجه به مراتب نفس آدمی، وی بتواند مرتبه هر کس را از لحاظ روحی به دست آورد و متناسب با آن از
(۳۶۳)
چهره عام و خاص دین بگوید. هم‌چنین در تبلیغ، مهرورزی و نرمی یک حقیقت است و نه یک اصل تا خشونت و تندی فرع آن دانسته شود. در تبلیغ اصالت با نهادینه ساختن حقیقت اندیشه‌ورزی و تفکر است و استفاده از شور و احساس امری فرعی و تبعی است.
پیام‌رسانی دینی
موضوع: این کتاب از جدی‌ترین آسیب‌های تبلیغ دینی می‌گوید. برای نمونه، دین اسلام و تشیع در حال حاضر یکی از بدترین ضربه‌ها و آسیب‌ها را از مداحانی می‌بیند که بی‌سواد هستند و منبر روضه را با سن بازی‌گری یکی می‌گیرند؛ چرا که جامعه عادی ما با وجود چنین مداحانی به علوم حوزویان احساس نیاز ندارد و از معرفت دور افتاده است و تنها احساس و شور خود را با شنیدن چند شعر که هیچ گونه معرفت‌زایی ندارد و کمالی نمی‌آورد برانگیخته می‌کند و اشک یا خنده آنان پشتوانه معرفتی و علمی ندارد. دیگر آن که منابر حوزویان نیز به جای آن‌که درس‌گفتار باشد بسیار سطحی و دیگر حتی غیر اقناعی شده است و خردورزی و عقلانیت در گفته‌های برخی از آنان نیست و معنویتی نیز از آن نمی‌جوشد. برخی از حوزویان نیز منبر را با سن تئاتر اشتباه گرفته‌اند و به بازی‌گری و معرکه‌گیری بر روی منابر رو آورده‌اند. سطح سواد و علم جامعه نیز بالا رفته و مردم بر ساحل دریای اطلاعات و معلومات با استفاده از شبکه جهانی اینترنت نشسته‌اند. این کتاب بر آن است تا برخی از بایسته‌ها و آسیب‌های تبلغ دین را بیان دارد و شیوه پیام‌آوری مبلغان گران‌قدر دین را به محک نقد و به عیار ارزش گزارد تا بلکه تبلیغ دینی راه شایسته خود
(۳۶۴)
را بیابد و دست‌کم کاستی‌هایی را که از آن رنج می‌برد بشناسد.
دانش علم‌جویی
موضوع: کتاب حاضر بر آن است تا شیوه آموزش و تحصیل را آموزش دهد و بایسته‌ها و آسیب‌های نظام آموزشی موجود را بیان دارد. بررسی اهمیت دانایی و رابطه آن با توانایی، چگونگی نشر دانش، تحدیدها و تهدیدهای دانش اندوزی، اهمیت به تعلیم استادمحور، تقبیح تحصیل زالوگونه و تبیین تلاش استکبار برای رکود دانش‌های معنوی برخی از موضوعاتی است که بر محور دانشی کردن آموزش در این نوشتار آمده است.