ماجرای سیر حق
هر یک از آیات سورهٔ حمد از غرر (بهترین برگزیدهٔ) آیات الهی است. این آیات ماجرای سیر حق و خلق است. خلقی که غیر نیست. تحقیقی که لازم است بر هر یک از آیات سورهٔ حمد صورت بگیرد این است که رابطهٔ هر یک از این آیات هفت‌گانه از «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» تا پایان به صورت جدا و تفکیکی با تمامی آیات قرآن کریم با
(۱۶)
چهره‌های متفاوتی که دارد بررسیده شود؛ چرا که سورهٔ حمد جمع قرآن کریم است و قرآن کریم نازل آن است. هم‌چنین لازم است رابطهٔ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» با شش آیهٔ بعد مورد تحقیق قرار گیرد؛ چرا که حمد ظهور کامل «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» خود است.
در میان تمامی بسمله‌های قرآن کریم «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» سورهٔ فاتحه از تمامی آن‌ها برتر است و این ادعا نیز تحقیقی مستقل را می‌طلبد تا معنای بسملهٔ هر سوره به طور جداگانه بررسی و با معنای بسملهٔ سورهٔ حمد تطبیق و مقایسه شود تا عظمت این آیه از سورهٔ حمد نسبت به دیگر بسمله‌ها و آیات قرآن کریم به دست آید. در میان سوره‌های قرآن کریم نیز سورهٔ حمد از تمامی آن‌ها برتر و دارای فضیلت بیش‌تری است؛ چرا که ظهور کامل «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»خود است. در روایت آمده است:
«عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أبا عبد اللّه علیه‌السلام عن قول اللّه عزّ وجلّ «وَلَقَدْ آَتَینَاک سَبْعا مِنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآَنَ الْعَظِیم» فقال: فاتحة الکتاب، یثنی فیها القول. قال: وقال رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله : انّ اللّه منّ علی بفاتحة الکتاب من کنز الجنّة فیها: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»(۱).
خداوند با سورهٔ حمد بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله منت گذاشته؛ زیرا این سوره تنها بر آن حضرت نازل شده است و پیامبران پیشین چنین سوره‌ای
- بحار الانوار، ج ۸۲، ص ۲۱.
(۱۷)
نداشته‌اند. سورهٔ حمد دُرّ ناب منحصر در تمامی سوره‌های قرآن کریم است. کسی که به این معنا وصول داشته باشد که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» سورهٔ حمد با قرائت تمامی قرآن کریم برابر است، وقتی این آیه را تلاوت می‌کند، یک ختم قرآن نموده است.
سورهٔ حمد تنها امتنان و اعطای الهی به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. امتنانی فرد و یگانه و این بدان معناست که سورهٔ حمد نظیری ندارد و از آن به هیچ پیامبر یا فرشته‌ای داده نشده است مگر حضرت سلیمان علیه‌السلام که از آن تنها «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را دارد. فرد بودن در این فراز به معنای «احدیت» است که همان مقام ختمی است. دیگر انبیای الهی علیهم‌السلام تمامی در مقام واحدیت هستند که نزول مقام احدیت است. مقام ختمی و احدیت یکی است و فاتحة الکتاب نیز یکی است؛ پس نصیب رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله است و تنها به آن حضرت داده می‌شود و امتنان گفته شده به نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مطابق اصل است و امتنان است، نه اقتضا. البته در نگاهی کلی، هر خاصیتی که برای چیزی است به امتنان حق تبارک و تعالی است و آب به امتنان حق است که اقتضای سیلان و جریان دارد و آتش به امتنان حق است که اقتضای گرمی و سوزاندن دارد، اما برخی از امتنان‌ها فرد و متناسب است که با صاحب آن عِدل است و دیگری را به آن نرسد.
سورهٔ حمد تنها به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله اختصاص و ویژگی دارد؛ زیرا مقام خاتمیت منحصر در ایشان است و آن حضرت واجد مقام جمعی هستند و هر جا مُظهِر است آن حضرت مظهَر است. آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله مظهر تمامیت ظهور می‌باشند و برای همین است که سورهٔ فاتحه به ایشان
(۱۸)
اختصاص داده شده و چنین سوره‌ای تنها در قرآن کریم است.
سورهٔ حمد هم مقام «مُظهِری» دارد و هم مقام «مَظهری». مقام مُظهری آن آیات: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. الرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِک یوْمِ الدِّینِ» است و مقام مَظهری آن آیات: «إِیاک نَعْبُدُ وَإِیاک نَسْتَعِینُ. اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ غَیرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ» است.
تمامی مُظهر و تمامی مَظهر و تمامی جلال و تمامی جمال در این سوره است و برای همین است که این سوره مخصوص مقام جمعی و ختمی صلی‌الله‌علیه‌وآله است. مقام حقیقت ختمی ولوی و نبوی غیر از لحاظ ظهور ناسوتی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. و ظهور ناسوتی اخص از حقیقت ایشان است. ایشان هم صاحب اسم اعظم هستند و هم خود اسم اعظم و تجلی اعظم و اعظم پدیده‌ها می‌باشند که می‌توانند سورهٔ حمد را دریافت دارند. اسم اعظم در تمامی فرازهای سورهٔ حمد به صورت غیر تألیفی و غیر ترکیبی وجود دارد و مهم این است که کسی بتواند آن را ترکیب و تألیف کند.
سورهٔ حمد از سنگین‌ترین سوره‌هاست و چنان ثقلی دارد که خواندن آن در نماز، جان را به لب می‌آورد. البته برای کسی که آن را به اخبار نگوید و هم موضوع و هم محمول را «حق» قرار بدهد. به خاطر ثقل این سوره است که نخست «الْحَمْد» و سپس «لِلَّه» آمده؛ چرا که «الْحَمْد»سبک‌تر از «لِلَّه»است. سنگینی این ذکر چنان است که می‌شود کسی که توان قصد انشای آن را دارد در حال حضور و در مقام قرب چنان‌چه آن را بیاورد، جان بسپارد و خوشا به سعادت چنین مقرّبی. برای
(۱۹)
همین است که حمد از ویژگی‌های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است و خداوند در اعطای این سوره به آن حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله منت می‌نهد؛ همان‌گونه که توان و شجاعت حضرت امیرمؤمنان علیه‌السلام در برداشتن در خیبر و میدان پیکار نیست، بلکه در برداشتن بار تمام حمد است. حمدی که تنها برای حق تعالی است.