جایگاه نزول سورهٔ حمد
سورهٔ حمد از مهم‌ترین سوره‌های قرآن کریم است که دارای هفت آیه است؛ زیرا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» نخستین آیهٔ این سوره و جزو آن است.
سورهٔ فاتحه در مکه نازل شده است. میان مفسران در این که سورهٔ یاد شده در کجا نازل شده اختلاف فراوانی است.
آن‌چه در شأن نزول این سوره یا در تعیین مکی یا مدنی بودن آن در تفاسیر موجود گفته شده، بیش‌تر مبتنی بر منقولاتی بی‌پایه و بدون ریشه است و رد و انکار آن، از کتاب الهی پیرایه‌زدایی می‌کند.
تمامی این سوره به یک مرتبه نازل شده؛ بر این پایه از نخستین سوره‌های نازل شده است و اول بودن نزول آن در برخی روایات، اول بودن اضافی و نسبی به اعتبار نزول تمامی آیات آن است.
نخستین نزول برای پنج آیهٔ نخست سورهٔ علق ثابت است و چنان‌چه سورهٔ حمد پیش از آن نازل شده بود پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با ندای «اقْرَءْ» در دهشت و حیرت قرار نمی‌گرفتند با این که مقام ختمی را دارا
(۱۵)
هستند. لازم به ذکر است دانستن مرتبهٔ نزول هر سوره در دانش‌هایی ناشناخته و غریب به کار می‌آید.
ویژگی سورهٔ حمد این است که تمامی آیات آن حمد و ستایش پروردگار است. این که سورهٔ یاد شده از سوره‌های کوتاه است نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
سورهٔ حمد با جمال الهی شروع می‌شود و صفات جلال چندین مرتبه متأخر است و «مالِک یوْمِ الدِّین» نخستین صفت جلال آن است. خداوند انسان را با دو دست جلال و جمال آفرید در حالی که جمال بر جلال او غالب است.
در تمامی قرآن کریم دو سوره است که عظمت بسیار فراوانی دارد و از دیگر سوره‌ها ممتاز است: یکی سورهٔ فاتحه و دیگری سورهٔ قدر. خیرات و برکات این دو سوره و آثار روحی روانی و اقتداری آن را تنها با قرب به این دو سوره و انس به آن می‌توان دریافت. تلاش می‌شود در این تفسیر، عظمت و اهمیت سورهٔ حمد در خور توان توضیح داده شود.